Praca za granicą a polska emerytura

Coraz więcej Polaków ma w swoim życiorysie zawodowym okres pracy za granicą. Wielu z nich zastanawia się, jak ten czas wpłynie na wysokość ich emerytury w Polsce. Czy składki opłacane w innych krajach przepadną? Jak połączyć okresy pracy w różnych państwach? W tym artykule wyjaśniamy, jak funkcjonuje system emerytur międzynarodowych i na co zwrócić uwagę, planując przejście na emeryturę po pracy w kilku krajach.

Zasady koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego w UE

Podstawą prawną dla osób pracujących w różnych krajach Unii Europejskiej, Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) i Szwajcarii są unijne przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Najważniejsze rozporządzenia to:

• Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004
• Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009

Przepisy te nie ujednolicają systemów emerytalnych poszczególnych krajów, ale zapewniają ich koordynację, co pozwala na łączenie okresów pracy i ubezpieczenia z różnych państw.

Ważne: Prawo unijne gwarantuje, że żaden okres ubezpieczenia w dowolnym państwie członkowskim nie zostanie utracony. Każde państwo wypłaca emeryturę za okres pracy i ubezpieczenia na jego terytorium.

Główne zasady koordynacji emerytur w UE

System koordynacji emerytur w UE opiera się na kilku kluczowych zasadach:

1. Zasada sumowania okresów ubezpieczenia

Jeśli pracowałeś w kilku krajach UE, wszystkie okresy ubezpieczenia są sumowane przy ustalaniu prawa do emerytury. Oznacza to, że jeśli w danym kraju wymagane jest np. 15 lat składkowych, a ty przepracowałeś tam tylko 10 lat, to do tego okresu mogą zostać doliczone lata przepracowane w innych krajach UE.

2. Zasada zachowania praw nabytych

Prawo do emerytury nabyte w jednym państwie członkowskim nie może zostać utracone z powodu przeprowadzki do innego kraju. Emerytura przyznana w jednym państwie musi być wypłacana niezależnie od miejsca zamieszkania emeryta w UE.

3. Zasada proporcjonalności (pro rata temporis)

Każdy kraj wypłaca emeryturę za okres pracy i ubezpieczenia na jego terytorium. Wysokość emerytury zależy od długości okresu ubezpieczenia w danym państwie oraz od przepisów obowiązujących w tym kraju.

Jak wygląda proces ubiegania się o emeryturę międzynarodową?

Procedura uzyskania emerytury z tytułu pracy w kilku krajach UE nie jest skomplikowana, ale wymaga dopełnienia określonych formalności:

1. Złożenie wniosku - Wniosek o emeryturę międzynarodową składasz w instytucji ubezpieczeniowej kraju, w którym mieszkasz lub w którym ostatnio pracowałeś. W Polsce jest to ZUS. Ważne: nie musisz składać oddzielnych wniosków w każdym kraju, w którym pracowałeś.
2. Przekazanie informacji - ZUS przekaże twój wniosek do instytucji ubezpieczeniowych wszystkich krajów, w których byłeś ubezpieczony. Każda z tych instytucji rozpatrzy twoją sprawę według własnych przepisów.
3. Decyzje - Każdy kraj podejmie oddzielną decyzję dotyczącą przyznania ci emerytury za okres pracy na jego terytorium. Otrzymasz więc kilka decyzji emerytalnych - po jednej z każdego kraju, w którym pracowałeś.
4. Wypłata świadczeń - Po przyznaniu emerytury, każdy kraj będzie wypłacał swoją część świadczenia. Możesz otrzymywać kilka przelewów z różnych krajów lub - w niektórych przypadkach - całość emerytury może być wypłacana przez instytucję kraju zamieszkania.

Dokumenty potrzebne do wniosku o emeryturę międzynarodową

Przy składaniu wniosku o emeryturę międzynarodową w ZUS, oprócz standardowych dokumentów wymaganych przy ubieganiu się o polską emeryturę, potrzebujesz:

• Formularza E207 PL (zaświadczenie dotyczące przebiegu ubezpieczenia)
• Dokumentów potwierdzających okresy zatrudnienia i ubezpieczenia za granicą (umowy o pracę, zaświadczenia od pracodawców, wyciągi z kont ubezpieczeniowych itp.)
• Dokumentów potwierdzających wysokość zarobków za granicą (jeśli są dostępne)
• Numerów ubezpieczenia w poszczególnych krajach

Jeśli nie masz wszystkich dokumentów, nie martw się - ZUS oraz instytucje zagraniczne będą ze sobą współpracować w celu pozyskania niezbędnych informacji.

Przykłady obliczania emerytury międzynarodowej

Przykład 1: Praca w Polsce i Niemczech

Pan Marek przepracował 25 lat w Polsce i 15 lat w Niemczech. Po osiągnięciu wieku emerytalnego złożył w ZUS wniosek o emeryturę.

Obliczenie emerytury:

1. ZUS obliczy emeryturę w dwóch wariantach:

• Emerytura za 25 lat pracy w Polsce (według polskich przepisów)
• Emerytura teoretyczna za 40 lat (25 lat w Polsce + 15 lat w Niemczech), a następnie jej część proporcjonalna odpowiadająca 25 latom w Polsce (25/40 emerytury teoretycznej)

2. ZUS przyzna panu Markowi wyższą z tych dwóch kwot.

3. Niemiecka instytucja ubezpieczeniowa (Deutsche Rentenversicherung) przeprowadzi podobne obliczenia i przyzna emeryturę za 15 lat pracy w Niemczech.

Pan Marek będzie otrzymywał dwa świadczenia emerytalne: z Polski i z Niemiec.

Przykład 2: Praca w trzech krajach

Pani Anna pracowała 10 lat w Polsce, 8 lat we Francji i 12 lat w Holandii. Po osiągnięciu wieku emerytalnego mieszka w Polsce i tu składa wniosek o emeryturę.

Każdy z trzech krajów przeprowadzi obliczenia podobne do tych w przykładzie 1. Pani Anna otrzyma trzy emerytury: z Polski, Francji i Holandii, każda proporcjonalna do okresu pracy w danym kraju.

Najczęstsze problemy i ich rozwiązania

1. Różne warunki nabycia praw do emerytury

W różnych krajach obowiązują różne warunki nabycia prawa do emerytury, np. inny wiek emerytalny czy wymagany okres składkowy. Co to oznacza w praktyce?

Rozwiązanie: Możesz otrzymać emeryturę z jednego kraju, podczas gdy z innego jeszcze nie, ponieważ nie spełniasz tam wszystkich warunków. Na przykład, jeśli osiągniesz wiek emerytalny w Polsce (60 lat dla kobiet, 65 lat dla mężczyzn), ale we Francji wymagany wiek to 67 lat, to polska emerytura będzie ci przyznana wcześniej niż francuska.

2. Brak dokumentów potwierdzających pracę za granicą

Co zrobić, jeśli nie masz dokumentów potwierdzających zatrudnienie w innym kraju UE?

Rozwiązanie: Instytucje ubezpieczeniowe poszczególnych krajów współpracują ze sobą i mogą wymieniać się informacjami o okresach ubezpieczenia. W przypadku braku dokumentów, ZUS może wystąpić do zagranicznej instytucji o potwierdzenie okresów ubezpieczenia na podstawie danych w ich systemach.

3. Długi czas oczekiwania na decyzję

Procedura przyznawania emerytury międzynarodowej może trwać dłużej niż w przypadku standardowej emerytury.

Rozwiązanie: W oczekiwaniu na ostateczne decyzje ze wszystkich krajów, ZUS może przyznać emeryturę w niepełnej wysokości jako świadczenie tymczasowe.

Szczególne przypadki

1. Praca w krajach spoza UE/EOG

Jeśli pracowałeś w krajach spoza UE/EOG, sytuacja zależy od tego, czy Polska ma z danym krajem podpisaną umowę o zabezpieczeniu społecznym. Polska posiada takie umowy m.in. z USA, Kanadą, Australią, Ukrainą i Koreą Południową.

W przypadku krajów, z którymi nie ma umowy, okresy pracy tam nie są uwzględniane przy ustalaniu polskiej emerytury, chyba że były to okresy delegowania do pracy z polskiego przedsiębiorstwa.

2. Brexit a emerytury

Pomimo wystąpienia Wielkiej Brytanii z UE, okresy pracy i ubezpieczenia w tym kraju są nadal uwzględniane przy ustalaniu prawa do emerytury. Umowa o wystąpieniu Wielkiej Brytanii z UE zabezpieczyła prawa emerytalne osób, które pracowały w Wielkiej Brytanii przed zakończeniem okresu przejściowego (31 grudnia 2020 r.).

Porady dla osób pracujących za granicą

1. Zbieraj i przechowuj dokumenty - Wszystkie umowy o pracę, świadectwa pracy, wyciągi z kont ubezpieczeniowych i dokumenty potwierdzające wysokość zarobków przechowuj w bezpiecznym miejscu.
2. Poznaj numer ubezpieczenia - W każdym kraju, w którym pracujesz, dowiedz się, jaki jest twój numer ubezpieczenia społecznego i zapisz go.
3. Sprawdzaj swoje konto ubezpieczeniowe - Regularnie sprawdzaj stan swojego konta ubezpieczeniowego, aby upewnić się, że wszystkie okresy pracy są prawidłowo rejestrowane.
4. Planuj z wyprzedzeniem - Na kilka lat przed planowanym przejściem na emeryturę skontaktuj się z ZUS lub instytucją kraju, w którym mieszkasz, aby uzyskać informacje o prognozowanej wysokości świadczenia.
5. Rozważ skorzystanie z pomocy ekspertów - Sprawy emerytur międzynarodowych mogą być skomplikowane. Rozważ konsultację z ekspertem, który pomoże ci uzyskać najkorzystniejsze świadczenie.

Podsumowanie

Praca w różnych krajach UE nie oznacza utraty praw do emerytury. Dzięki unijnym przepisom o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, wszystkie okresy ubezpieczenia są sumowane, a każdy kraj wypłaca emeryturę za przepracowany w nim czas.

Procedura ubiegania się o emeryturę międzynarodową wymaga złożenia tylko jednego wniosku w kraju zamieszkania lub ostatniego ubezpieczenia. Instytucje ubezpieczeniowe poszczególnych krajów współpracują ze sobą w celu ustalenia prawa do emerytury i jej wysokości.

Pamiętaj, że wysokość emerytury z każdego kraju zależy od długości okresu ubezpieczenia w tym kraju oraz od jego przepisów emerytalnych. Warto więc gromadzić dokumenty potwierdzające zatrudnienie i wysokość zarobków w każdym kraju, w którym pracowaliśmy.